ΛΙΓΚΡΗΣ  |  ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ
στα Ιλίσια

ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

Η εμπειρία της κατάθλιψης

Η κλινική κατάθλιψη βιώνεται συχνά ως μια οδυνηρή και εξουθενωτική κατάσταση που δύναται να επηρεάσει σημαντικά τις σχέσεις και την ικανότητα για εργασία. Το διακριτικό της χαρακτηριστικό είναι η εμπειρία της επίμονης θλίψης ή απελπισίας, ωστόσο περιλαμβάνει παράλληλα ένα σύνολο συμπτωμάτων όπως αρνητική διάθεση, επικριτικούς τρόπους σκέψης και μειωμένο κίνητρο ή ενδιαφέρον. Οι άνθρωποι με κατάθλιψη νιώθουν αδύναμοι, αποθαρρυμένοι ή ηττημένοι, με αποτέλεσμα να αποσύρονται από δραστηριότητες της ζωής που προηγουμένως απολάμβαναν. Νιώθουν ότι έχουν χάσει την ικανότητα να ευχαριστηθούν τη ζωή τους, δυσκολεύονται στη συγκέντρωση, αποκτούν προβλήματα στον ύπνο και στην όρεξη, χάνουν την επιθυμία τους για το σεξ, νιώθουν κουρασμένοι ή αγχωμένοι χωρίς προφανή λόγο και κάποιες φορές κάνουν σκέψεις σχετικά με τον θάνατο και την αυτοκτονία.

Η έναρξη της κατάθλιψης συχνά πυροδοτείται από συγκεκριμένα οδυνηρά ερεθίσματα ή ψυχοπιεστικά γεγονότα. Μια τέτοια κατηγορία ερεθισμάτων σχετίζεται με την αίσθηση αποτυχίας των ανθρώπων να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της ζωής και συνοδεύεται από συναισθήματα προσωπικής ανεπάρκειας. Μια δεύτερη σχετική κατηγορία είναι η εμπειρία της απώλειας, συνοδευόμενη από αναμνήσεις παρελθόντων απωλειών και βαθιά συναισθήματα ανασφάλειας.

Ποια είναι η διαφορά μεταξύ της θλίψης και της κατάθλιψης;

Η θλίψη αποτελεί μέρος της φυσιολογικής ανθρώπινης κατάστασης. Είναι μια θεμιτή αντίδραση απέναντι σε επώδυνες καταστάσεις. Οι περισσότεροι άνθρωποι περνάμε λίγες μέρες όπου αισθανόμαστε δυστυχείς, θλιμμένοι ή χωρίς διάθεση, ωστόσο αυτά τα συναισθήματα είναι παροδικά και καταφέρνουμε να επανέλθουμε στους ρυθμούς της ζωής μας χωρίς σημαντικές προσωπικές, διαπροσωπικές ή επαγγελματικές δυσκολίες. Σε αυτές τις περιόδους λύπης νιώθουμε άσχημα αλλά αντεπεξερχόμαστε στις καθημερινές απαιτήσεις της ζωής μας. Η κατάθλιψη επιφέρει μια πιο σταθερή, καθημερινή αίσθηση θλίψης σε διάστημα τουλάχιστον δύο εβδομάδων, πολλές φορές και μηνών. Η σοβαρότητα των συμπτωμάτων μπορεί να ποικίλλει, συχνά όμως τα άτομα με κατάθλιψη κυριεύονται από αισθήματα απελπισίας και ανημπόριας που δε βελτιώνονται μετά από ένα σύντομο χρονικό διάστημα και προκαλούν σημαντικά προβλήματα στη λειτουργικότητα των ανθρώπων που τα βιώνουν. Αντίθετα από διάφορους κοινούς μύθους και προκαταληψεις, πρόκειται για μια πραγματική ασθένεια με πραγματικά συμπτώματα και όχι για ψευδαίσθηση, αδυναμία ή τεμπελιά που μπορεί να ξεπεραστεί απλώς «ξεκολλώντας» από αυτό.

Ποια είναι τα συμπτώματα της κατάθλιψης;

Η κατάθλιψη χαρακτηρίζεται από αισθήματα θλίψης, απελπισίας, επίπεδου συναισθήματος ή απώλεια ενδιαφέροντος και ευχαρίστησης. Στα παιδιά και τους εφήβους περιλαμβάνεται επιπλέον η ευερέθιστη διάθεση. Δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι με κατάθλιψη τα ίδια συμπτώματα. Η σοβαρότητα, η συχνότητα και η διάρκεια ποικίλλουν ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες του ατόμου και τη φύση του προβλήματός του. Υπολογίζεται ότι περίπου ένα στα δέκα άτομα κάποια στιγμή της ζωής τους επηρεάζονται από κατάθλιψη.

Ενδείξεις και συμπτώματα της κατάθλιψης περιλαμβάνουν:

• Επίμονα συναισθήματα θλίψης, άγχους ή αισθήματα «κενού»
• Απαισιοδοξία, ανημπόρια και απελπισία για το μέλλον
• Αισθήματα ενοχής και ανεπάρκειας
• Απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που κάποτε ήταν ευχάριστες
• Μειωμένη σεξουαλική διάθεση
• Κόπωση και μειωμένη ενεργητικότητα
• Δυσκολία στη συγκέντρωση, στη μνήμη και στη λήψη αποφάσεων
• Αϋπνία ή υπερυπνία σχεδόν κάθε μέρα
• Μεταβολή της όρεξης, σημαντική απώλεια βάρους χωρίς δίαιτα ή σημαντική αύξηση βάρους
• Πόνοι στο σώμα, στο στήθος, πονοκέφαλοι, κράμπες, ναυτία, δυσκοιλιότητα που δεν ερμηνεύονται από ιατρικές εξετάσεις και δεν ανταποκρίνονται σε φαρμακευτικές 
• Σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονίας

Για τη διάγνωση της κατάθλιψης απαιτείται ένα συγκεκριμένο σύνολο συμπτωμάτων κάθε μέρα ή σχεδόν κάθε μέρα για τουλάχιστον δύο εβδομάδες.

Ποια είναι τα αίτια της κατάθλιψης;

Τα ακριβή αίτια της κατάθλιψης είναι άγνωστα, ωστόσο έρευνες πολλών ετών έχουν εντοπίσει παράγοντες που αλληλεπιδρούν με την ιδιοσυστασία του κάθε ανθρώπου και συνδέονται με την εμφάνισή της. Ορισμένοι από τους κυριότερους παράγοντες είναι οι εξής:

Γενετικοί παράγοντες: Η προδιάθεση του ατόμου να εμφανίσει κατάθλιψη οφείλεται ορισμένες φορές στην κληρονομική μεταβίβαση γενετικών χαρακτηριστικών μέσω συγκεκριμένων γονιδίων. Αυτή η προδιάθεση αυξάνει τις πιθανότητες εμφάνισης κατάθλιψης όταν συνδυαστεί με άλλες κατηγορίες παραγόντων όπως τα ψυχοπιεστικά γεγονότα ζωής.

Βιολογικοί παράγοντες: Ορισμένες ασθένειες που δρουν στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα έχουν ενοχοποιηθεί για την εμφάνιση της κατάθλιψης, επιδρώντας στη λειτουργία περιοχών του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη ρύθμιση του συναισθήματος. Με την κατάθλιψη συνδέεται επίσης η λειτουργία νευροδιαβιβαστικών ουσιών και ιδιαίτερα της νοραδρεναλίνης και της σεροτονίνης.

Κοινωνικοί παράγοντες: Σημαντικές απώλειες κατά τις πρώιμες εμπειρίες ενός παιδιού (όπως ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου ή το διαζύγιο των γονέων) είναι πιθανό να το καθιστούν περισσότερο ευάλωτο στην εμφάνιση κατάθλιψης στο μέλλον, ειδικά όταν έρχεται αντιμέτωπο με το βίωμα αντίστοιχων γεγονότων. Αυξημένος κίνδυνος υπάρχει επίσης μετά από ψυχοπιεστικά γεγονότα στην ενήλικη ζωή όπως η ανεργία, οι οικονομικές δυσκολίες, το πένθος ή διάλυση προσωπικής σχέσης, όταν αυτά συνδυάζονται με την υποκειμενική αίσθηση ανεπάρκειας, αβοηθητότητας ή απελπισίας στην αντιμετώπισή τους.

Ψυχολογικοί παράγοντες: Συγκεκριμένα μοτίβα σκέψης που αφορούν στον τρόπο που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται και αντιμετωπίζουν τα γεγονότα της ζωής τους συνδέονται με την εμφάνιση κατάθλιψης. Ειδικότερα, ο καταθλιπτικόμορφος τρόπος σκέψης περιλαμβάνει αρνητικές σκέψεις και συμπεράσματα για τον εαυτό, τους άλλους ανθρώπους και το μέλλον. Ο εαυτός συχνά θεωρείται ανεπαρκής, ανάξιος, άχρηστος, ανεπιθύμητος ή μειονεκτικός. Οι άλλοι άνθρωποι γίνονται αντιληπτοί ως εξαιρετικά απαιτητικοί ή απορριπτικοί και ο κόσμος στερείται νοήματος ή ευχαρίστησης. Το μέλλον φαντάζει ζοφερό, χωρίς ελπίδα ή πιθανότητα για ευχάριστες καταστάσεις.

Γυναίκες και κατάθλιψη

Η κατάθλιψη είναι πολύ συχνότερη στις γυναίκες σε σχέση με τον ανδρικό πληθυσμό. Πιθανώς γι’αυτό ευθύνονται βιολογικοί, ορμονικοί και ψυχοκοινωνικοί παράγοντες. Οι γυναίκες είναι ευάλωτες στην ανάπτυξη επιλόχειας κατάθλιψης μετά τον τοκετό, όπου οι φυσικές και ορμονικές μεταβολές μαζί με τις νέες ευθύνες για την ανατροφή του νεογνού μπορεί να φανούν ιδιαίτερα δυσβάσταχτες. Επιπλέον κάποιες γυναίκες παρουσιάζουν μια σοβαρή μορφή προεμμηνορυσσιακού συνδρόμου που ονομάζεται προεμμηνορυσσιακή δυσφορική διαταραχή και συνδέεται με τις ορμονικές αλλαγές που τυπικά προκύπτουν κατά την ωορρηξία και πριν την έμμηνο ρύση. Η μετάβαση στην εμμηνόπαυση παρουσιάζει επίσης αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης κατάθλιψης. Οι επιπρόσθετες ψυχοπιεστικές συνθήκες που αντιμετωπίζουν πολλές γυναίκες, οι συνδυασμένες ευθύνες της εργασίας και του σπιτιού, της ανατροφής των παιδιών και της φροντίδας των γηραιότερων μελών της οικογένειας επίσης συμβάλουν στον αυξημένο κίνδυνο.

Άνδρες και κατάθλιψη

Οι άνδρες συχνά βιώνουν την κατάθλιψη διαφορετικά από τις γυναίκες. Ενώ οι γυναίκες είναι πιθανότερο να νιώσουν συναισθήματα θλίψης, αναξιότητας ή υπέρμετρης ενοχής, οι άνδρες είναι πιο πιθανό να αισθανθούν κόπωση, εκνευρισμό, δυσκολίες στον ύπνο και απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που προκαλούσαν ευχαρίστηση στο παρελθόν. Είναι πιο πιθανό να βιώσουν ευερεθιστότητα και θυμό και να κάνουν χρήση ουσιών ή αλκοόλ για να διαχειριστούν τα δύσκολα συναισθήματα. Κάποιοι άνδρες αυξάνουν το χρόνο που περνούν στην εργασία τους ή συμπεριφέρονται απερίσκεπτα ώστε να αποφύγουν να μιλήσουν για τα συναισθήματά τους. Παρόλο που πιο πολλές γυναίκες αποπειρώνται να αυτοκτονήσουν, οι άνδρες που τελικά αυτοκτονούν είναι κατά πολύ περισσότεροι.  

Γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία και κατάθλιψη

Η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία προσαρμόζεται στις ιδιαίτερες ανάγκες του κάθε θεραπευόμενου. Αφού πραγματοποιηθεί μια διεξοδική αξιολόγηση των προβλημάτων και των στόχων του θεραπευόμενου, προτεραιότητα είναι η άμεση ανακούφιση από τα συμπτώματα της κατάθλιψης. Χρησιμοποιώντας συμπεριφορικές τεχνικές και μεθόδους αυτορρύθμισης εστιάζουμε στην αντιμετώπιση της απόσυρσης και της απάθειας, στην επασύνδεση με τον κόσμο και τη συμμετοχή σε δραστηριότητες. Επόμενος στόχος είναι η ανατροπή του άκαμπτου, επικριτικού και αυστηρού τρόπου σκέψης που συντηρεί την κατάθλιψη. Ο θεραπευόμενος μαθαίνει να εντοπίζει και να μεταβάλει τις διαστρεβλωμένες σκέψεις που συμβάλουν στον καταθλιπτικόμορφο τρόπο αντίληψης του κόσμου. Όταν τα συμπτώματα μειωθούν,  επικεντρώνουμε στην αλλαγή των πυρηνικών πεποιθήσεων που παράγουν το πρόβλημα. Αυτές είναι οι κεντρικές πεποιθήσεις που καθιστούν τον θεραπευόμενο ευάλωτο στην κατάθλιψη (π.χ. «είμαι ανάξιος», «είμαι αποτυχημένος», «θα είμαι πάντα μόνος»). Μέσα από πληθώρα γνωσιακών παρεμβάσεων ο θεραπευόμενος αναπτύσσει περισσότερο ανοιχτές και λειτουργικές πεποιθήσεις και μαθαίνει να απελευθερώνεται από αυτές που τον δεσμεύουν κι επιδρούν αρνητικά στο συναίσθημά του.