ΛΙΓΚΡΗΣ  |  ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ
στα Ιλίσια

ΙΔΕΟΨΥΧΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ
 

Τι είναι η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή;

Ψυχαναγκασμοί (ή ιδεοληψίες) είναι οι επαναλαμβανόμενες και επίμονες σκέψεις, έμμονες ιδέες, νοερές εικόνες ή παρορμήσεις οι οποίες παρυσφρείουν στο νου, προκαλλούν άγχος ή έντονη δυσφορία και βιώνονται ως ακατάλληλες. Αυτές φαίνονται περίεργες στο άτομο, που συχνά απορεί πως του έρχονται στο μυαλό και νιώθει ότι του επιβάλλονται ενάντια στη θέλησή του. Ωστόσο αντιλαμβάνεται ότι είναι προϊόντα της σκέψης του και προσπαθεί να τις αγνοήσει, να τις καταστείλει ή να τις εξουδετερώσει με κάποιον καταναγκασμό.

Κοινοί ψυχαναγκασμοί περιλαμβάνουν:

• τον φόβο μιας μόλυνσης ή ασθένειας
• τον φόβο ότι το άτομο θα βλάψει τον εαυτό του ή άλλους
• τον φόβο ή την αμφιβολία ότι έχει ξεχάσει να κάνει κάτι που θα έχει αρνητικές ή καταστροφικές συνέπειες (π.χ. να κλειδώσει την πόρτα ή να κλείσει τον φούρνο)
• τον φόβο ότι θα κάνει κάτι εξευτελιστικό ή ανήθικο χάνοντας τον έλεγχο (π.χ. ότι θα φωνάξει χυδαιότητες)
• την έντονη ανάγκη για συμμετρία ή τάξη
• ενοχλητικές σκέψεις σεξουαλικού περιεχομένου
• θρησκευτικές ή ηθικές αμφιβολίες (π.χ. «θα τιμωρηθώ γιατί δεν είμαι καλός χριστιανός»)

Καταναγκασμοί είναι οι συμπεριφορές, νοητικές πράξεις ή τελετουργίες που επαναλαμβάνονται με σκοπό να αποτρέψουν το άγχος ή κάποιο γεγονός που το άτομο φοβάται. Συνήθως εκτελούνται με πολύ συγκεκριμένο τρόπο, παίρνουν πολύ χρόνο και επαναλαμβάνονται πολλές φορές μέσα στη μέρα. Ο τύπος καταναγκασμού που εκδηλώνεται συχνά σχετίζεται με τον τύπο της ιδεοληψίας που χρησιμοποιείται για να καταστείλει (π.χ. επαναλαμβανόμενο πλύσιμο των χεριών πολλές φορές μέσα στη μέρα ως απάντηση σε ιδεοληψίες μόλυνσης ή επίμονος έλεγχος της κουζίνας ως απάντηση σε μια ιδεοληψία αμφιβολίας ότι ξέχασε το μάτι της κουζίνας ανοιχτό). Ωστόσο, πολλές φορές οι καταναγκασμοί δεν έχουν καμία σχέση με το περιεχόμενο των ιδεοληψιών.

Κοινοί καταναγκασμοί περιλαμβάνουν:

• Υπέρμετρη καθαριότητα (π.χ. πλύσιμο των χεριών 20 φορές μέσα στη μέρα)
• Έλεγχος (π.χ. επανειλλημένη επιβεβαίωση ότι η πόρτα είναι κλειδωμένη)
• Επαναληπτικές πράξεις (π.χ. άνοιγμα και κλείσιμο του διακόπτη 15 φορές)
• Τακτοποίηση, συμμετρία και τάξη (π.χ. η τακτοποίηση αντικειμένων σε ένα δωμάτιο ώστε όλα να είναι συμμετρικά μεταξύ τους)
• Θησαυρισμός, δηλαδή συλλογή άχρηστων αντικειμένων (π.χ. χαρτιά από τον δρόμο)

Οι άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή έχουν ψυχαναγκασμούς, καταναγκασμούς ή και τα δύο. Γνωρίζουν ότι οι φόβοι τους μπορεί να μην είναι ρεαλιστικοί. Κατανοούν επίσης ότι οι καταναγκασμοί τους δεν έχουν λογική. Παρόλα αυτά τους είναι αδύνατον να σταματήσουν. Περίπου 1.5% του πληθυσμού πάσχει από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.

Ποια είναι η διαφορά μεταξύ της ανησυχίας και ενός ψυχαναγκασμού;

Η ανησυχία τυπικά περιλαμβάνει πραγματικές καταστάσεις όπως τα οικονομικά ή την επίδοση στο σχολείο και την εργασία. Οι αγχογόνες σκέψεις που προκαλούν ανησυχία συνήθως αλλάζουν από μέρα σε μέρα, βιώνονται ως λογικές και συντονισμένες με τα προβλήματα και τις καθημερινές εμπειρίες του ατόμου. Οι ψυχαναγκασμοί είναι συνεχείς, σταθεροί και υπέρμετροι. Συχνά καθρεπτίζουν μη ρεαλιστικούς φόβους που δεν έχουν αναγκαία κάποια σχέση με τα προβλήματα της καθημερινότητας. Βιώνονται ως παρεισφρυτικοί, αθέλητοι και παράλογοι.

Ποια είναι η διαφορά μεταξύ του φυσιολογικού και του ψυχαναγκαστικού ελέγχου;

Ο ψυχαναγκαστικός έλεγχος προκαλεί σημαντικό άγχος, παίρνει πολύ χρόνο (τουλάχιστον μία ώρα μέσα στη μέρα) και παρεμβαίνει αρνητικά στη λειτουργικότητα του ατόμου. Ένας άνθρωπος που νιώθει την ανάγκη να ελέγξει αν έκλεισε το μάτι της κουζίνας ακριβώς έξι φορές πριν φύγει απ’το σπίτι, παρόλο που έχει ένα καταναγκαστικό σύμπτωμα, δεν έχει ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή αν δε βιώνει άλλους ψυχαναγκασμούς ή καταναγκασμούς. 

Κάποιοι άνθρωποι με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή κάνουν σκέψεις ότι θα βλάψουν κάποιον. Είναι πιθανός ο κίνδυνος να προβούν σε αυτή την πράξη;

Όχι. Αυτοί οι άνθρωποι μπορεί να φοβούνται ότι θα υλοποιήσουν τις παράλογες παρορμήσεις τους, αλλά δεν το κάνουν. Ο κύριος λόγος μάλιστα που απορροφώνται από τέτοιες σκέψεις είναι ότι τις βρίσκουν υπερβολικά αποκρουστικές.

Ποιες είναι οι αιτίες της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής;

Οι ακριβείς αιτίες είναι άγνωστες. Κάποιοι γενετικοί και βιολογικοί παράγοντες παρουσιάζονται να παίζουν ρόλο στην εκδήλωση της διαταραχής. Αυτοί συνήθως συνυπάρχουν με ένα ιστορικό μάθησης που ενισχύει την ιδέα ότι η ύπαρξη ορισμένων σκέψεων εξισώνεται με την πράξη και την υλοποίησή τους, καθώς και την ιδέα ότι η σκέψη ορισμένων γεγονότων αυξάνει την πιθανότητα να πραγματοποιηθούν.

Πως αναπτύσσεται η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή;

Το 90% των ανθρώπων κάνουν παρόμοιες σκέψεις με αυτές που δυσκολεύουν τα άτομα με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή. Ωστόσο οι δεύτεροι βιώνουν πολύ μεγαλύτερο άγχος και δυσφορία. Συχνά αυτές οι σκέψεις είναι διαμετρικά αντίθετες με τις αξίες και τις πεποιθήσεις τους. Δεν είναι σπάνιο ένας θρησκευόμενος άντρας να φοβάται ότι έχει διαπράξει βλασφημία ή μια στοργική μητέρα να αγχώνεται ότι θα βλάψει το παιδί της. Επειδή τα άτομα που αναπτύσσουν Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή αναστατώνονται δυσανάλογα από αυτές τις σκέψεις, προσπαθούν να τις αποφύγουν, να τις εξουδετερώσουν ή να εξαναγκάσουν τον εαυτό τους να σταματήσει να τις σκέφτεται. Το πρόβλημα είναι ότι όσο περισσότερο προσπαθεί κανείς να μην σκεφτεί κάτι, τόσο περισσότερο καταλήγει να το σκέφτεται. Αν κάποιος σας απαγορέψει να σκεφτείτε έναν ροζ ελέφαντα για το επόμενο λεπτό, μάλλον το πρώτο πράγμα που θα έρθει στο μυαλό σας θα είναι ακριβώς αυτό που προσπαθείτε να αποφύγετε –ένας ροζ ελέφαντας.

Όταν τα άτομα αρχίζουν να ανακαλύπτουν ότι δε μπορούν να αποφύγουν τις σκέψεις, συχνά στρέφονται σε άλλες μεθόδους για να μειώσουν το άγχος τους. Έτσι προκύπτουν κάποιες αντισταθμιστικές πράξεις ή τελετουργίες. Το μειονέκτημα τους όμως είναι ότι αυτή η μείωση του άγχους είναι προσωρινή και χρειάζεται συνεχής επανάληψη για να διατηρηθεί το άγχος σε χαμηλά επίπεδα. Έτσι η πράξη γίνεται καταναγκασμός.

Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία και Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή

Οι άνθρωποι με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή φοβούνται συχνά ότι αν επιτρέψουν στον εαυτό τους να κάνουν αγχογόνες σκέψεις, χωρίς να πραγματοποιήσουν τους αντίστοιχους καταναγκασμούς, θα κυριευτούν από το άγχος σε τέτοιο βαθμό που δεν θα μπορέσουν να το αντέξουν. Ανησυχούν μάλιστα ότι ίσως τρελαθούν. Μέσω της ΓΣΘ μαθαίνουν ότι μπορούν να ελέγξουν το άγχος τους χωρίς καταναγκασμούς. Εφαρμόζουν τεχνικές διαχείρισης, ασκήσεις χαλάρωσης και μαθαίνουν τρόπους σκέψης που μειώνουν το άγχος. Με τη βοήθεια του θεραπευτή κάνουν βαθμιαία έκθεση στους φόβους τους αντί να τους αποφεύγουν. Πάνω από το 80% των ανθρώπων που ολοκληρώνουν τη Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία παρουσιάζουν βελτίωση.